ساز های زنجیر زنی

طبل

 

طبل نوعی ساز موسیقی از خانواده پرکاشن است که در رده سازه‌های کوبه‌ای قرار دارد. طبل تشکیل شده از حداقل یک پوسته، به نام پوسته طبل، که به منظور ایجاد صدا بر روی بدنه آن کشیده شده‌است. طبل یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین سازهای دنیا به شمار می‌رود، و طرح اولیه آن طی صدها سال بدون هیچ تغییری ثابت مانده‌است.

دهانه بدنه که پوسته طبل بر روی آن کشیده می‌شود به طور ثابت دایره می‌باشد، اما شکلِ دیگر قسمت‌های آن بسیار گوناگون است. در موسیقی سنتی غرب، رایج‌ترین شکل آن استوانه است. سر دیگر طبل ممکن است باز باشد و یا روی آن هم پوسته کشیده باشند، که به آن طبل دوسر می‌گویند. معمولاً در بین دو سر این نوع طبل‌ها حفره‌ای ایجاد می‌کنند تا صدا تشدید شود.

در گذشته طبل به جز کاربرد در زمینه موسیقی، در ارتباطات نیز کاربرد داشته، و بعضی مواقع از آن برای فرستادن پیام نیز استفاده می‌کردند.

......................................................................................................................................

سنج

سنج

سنج عبارت از یک صفحه برنجی و فلزی مدور با قطرهای مختلف بین ۲۰ تا ۶۰ سانتیمتر و معمولاً وسط سمت بیرونی سنج برای نگهداشتن آن بکار میرود است. صدای سنج ها بسته به خاصیت آنها تفاوت میکند. این خاصیت ها عبارتند از:

• قطر سنج
• ضخامت سنج
• شکل سنج
• آلیاز و جنس فلزی که در ساختن سنج بکار رفته است.

.......................................................................................................................................

نی (ساز)

نی، از سازهای بادی ایرانی است و جزو سازهای بادی می‌باشد.

تصویر یک زن در حال نواختن نی بر دیواره کاخ هشت‌بهشت، اصفهان.

نی ایرانی بر چند نوع است: دوزله، قره نی، نای هفت بند و ...

نای هفت‌بند از گیاه نی ساخته می‌شود و طوری آن را می‌برند که از سر تا ته آن شامل هفت بند شود. نی هفت‌بند یا به اصطلاح نی متشکل از ۵ سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت آن است که توسط انگشتان دوم و چهارم از یک دست و انگشتان اول تا چهارم از دست دیگر پوشیده می‌شوند. وسعت صدای آن به ۳ اکتاو و چند صدا می‌رسد. ۵ صدای بم(۱)، بم نرم (1p یا 1 piano)، زیر، غیث و پس غیث (تا فا) دارد که نت Si در صدای بم آن روی نی وجود ندارد و نوازندگان آن را با لب می‌نوازند. . به طور کلی نی را با جا گرفتن بین دو دندان نیش و گرد کردن زبان در پایین و پشت آن می‌نوازند اما اساتیدی همچون جمشید عندلیبی زبان را در بالا می‌گذارند.

برعکس سازهای دیگر، نی کوک ندارد و برای کوک‌های مختلف سازهای متفاوت ساخته می‌شود. به طوری که Do بلندترین و Do با ۷ فاصله کوتاهترین نی هستند. کوک نی به اين معناست كه اگر در حالت بم اگر سوراخ پشت نى را بگيريم و بدميم. .صداى حاصله بر اساس دياپازون. . هر نتى كه بود آن نت كوك نى است. . مثلآ اگر صداى نت سل بدهد ميگوييم اين نى سل است

در کل شیوه نی‌نوازی به دو گونه نایب اسدالله و کسایی است. از اساتید می‌توان حسن کسایی، حسین عمومی، جمشید عندلیبی، محمد موسوی، حسن ناهید و محمد علی کیانی نژاد را نام برد.

.....................................................................................................................................

سايدرام ( طبل ريز )  :

در ضاهر مانند طبل بزرگی است که به اندازه های کوچک تر ( قطره دایره 45 و بلندی استوانه حدود 20 سانتیمتر ) ساخته شده است. برای اجرا، آن را افقی یا کمی مورب روی پایه قرارداده بر یک سطح آن می کوبند ( در ارکستر نظامی نوازنده مجبور است راه برود و ساز را از این رو کم و بیش افقی به بدن خود می آویزد). در سطح زیرین ساز دو رشته از جنس روده یا فنر مارپیچی در طول قطر پوست به اطراف محکم شده و در لحظه کوبیدن به ساز آن ها نیز مرتعش شده صدای نسبتاً خشکی به درون می دهند. طبل کوچک با دو میله چوبی (بدون نمد) نواخته می شود، طرز اجرا طوری است که نوازنده به سهولت می تواند ترمولو (ریز) بنوازد و حتی این اجرا را قوی و ضعیف کند. در این ساز ارتفاع صدا معین نیست.

منبع: موسیقی در آدراپانا

**************************************************************************

جلوه‌ای از سنج باستان

مردمان سواحل شمالی خلیج فارس و مشخصاً بندرنشینان بوشهر، موسیقی بسیار رنگارنگی دارند كه نمونه‌اش را در هیچ جای ایران سراغ نداریم. غنای ملودیك و ریتمیك موسیقی این منطقه آن قدر بالاست كه با توجه به جمعیت خیلی كم استان بوشهر، چنین به نظر می‌رسد كه بوشهری‌ها گویا بیش از دیگر ایرانیان سهمی از موسیقی دارند! دلیل این گوناگونی و قوت موسیقایی را به درستی می‌توان در موقعیت جغرافیایی بندر بوشهر جست‌وجو كرد كه تا پیش از راه‌اندازی خط آهن سراسری خرمشهر-بندر تركمن، برای چند صد سال مهم‌ترین بندر ایران بود. در نتیجه آدم‌های زیادی از ملیت‌ها و اقوام گوناگون جهان به این منطقه در آمد و شد بودند و طبیعتاً فرهنگ موسیقی منطقه را دستخوش تغییرات گسترده‌ای كرده‌اند.

یكی از نمودهای موسیقی پر رنگ بوشهر، گونه مذهبی آن است كه در دو شكل سازی و آوازی شنیده می‌شود. مهم‌ترین جلوه‌گاه موسیقی مذهبی بوشهر در مناسبت عزاداری ماه محرم و روز رحلت پیامبر اسلام (ص) است كه هم به صورت میدان جریان دارد و هم در فضاهای سربسته‌ای همچون مسجد و حسنیه اجرا می‌شود. از نمونه‌های سازی موسیقی مذهبی بوشهر می‌توان به همنوازی سنج و دمام اشاره كرد. ساز دمام با شكل‌های گوناگون علاوه بر بوشهر در بخش بزرگی از جنوب ایران رواج دارد و صرفاً ساز عزاداری نیست اما سنج فقط كاربرد آیینی-مذهبی دارد.

 از نظر تقسیمات فنی سازهای جهان، سنج از دسته سازهای کوبه‌ای خود صداست. یعنی واسطه‌ای مانند پوست ندارد. دو قطعه فلز همانند بشقاب از جنس آهن و تقریباً به اندازه كف دست، توسط نوازنده بر هم کوبیده می‌شوند. در گذشته‌های دور، آن را از مفرغ می‌ساختند. یک جفت سنج باستان متعلق به هزاره نخست پیش از میلاد مسیح در منطقه باستانی زیویه واقع در استان کردستان پیدا شده است که هم اینک در موزه ایران باستان (نزدیك میدان توپخانه) نگهداری می‌شود.

 سنج باستان متعلق به هزاره نخست پیش از میلاد (موزه ایران باستان)

 سنج در حال حاضر فقط در موسیقی‌های آیینی کاربرد دارد و استفاده دیگری از آن نمی‌شود. چنین به نظر می‌رسد که در عهد باستان نیز دارای چنین کارکردی بوده باشد. گر چه آیین‌های عزاداری مردمان منطقه بوشهر در سالگرد شهادت امام حسین (ع) –امام سوم شیعیان- همواره با سنج و دمام همراه است ولی امروزه فقط منحصر به بوشهر نیست. شهر نفتی آبادان كه پیشینه‌ای نزدیك به یك قرن دارد، به دلیل نزدیك بودن به بوشهرو همچنین وجود برخی اشتراكات فرهنگی از جمله گویش زبان، به شدت زیر نفوذ فرهنگی موسیقی بوشهر قرار گرفته و از ده‌ها سال پیش، آیین سنج و دمام در این شهر نیز رونق یافته است. پس از حمله عراق علیه ایران در آخرین روز تابستان 1359 خورشیدی (1980 میلادی)، آبادان به یك شهر جنگ‌زده تبدیل شد و عموم ساكنانش به شهرهای دیگر مهاجرت كردند. در نتیجه این آیین هم اینك در استان‌هایی كه مهاجرین جنگی اقامت كردند و ماندگار شدند، هر ساله در روز عاشورا برگزار می‌شود.

 سنج همواره در کنار دمام نواخته می‌شود

منبع : وبلاگ آقاي هوشنگ ساماني