آشنایی با موسیقی محرم

موسیقی محرم

آشنایی با موسیقی محرم

موسیقی محرم

آشنایی با سازهای موسیقیایی محرم

موسیقی محرم دارای تنوع بسیاری است و به شاخه های مختلفی تقسیم می شود. در ماه محرم موسیقی آیین های عاشورایی و موسیقی نمایشی تعزیه قابل توجه تر و محسوس تر هستند. این دو نوع موسیقی را فقط شیعیان اجرا می کنند.

لطفا متن کامل را در ادامه مطلب تماشا کنید….

آیین های عاشورایی بخش بزرگی از موسیقی مذهبی ایران است که دارای تنوع بسیاری است. این موسیقی کاملا ریتمیک بوده و با حرکاتی سمبلیک همراه است. حال این حرکات سمبلیک بسته به عادت و عرف افراد یک جامعه تعریف می شود.

مثلا لرها با سینه زنی خو دارند و گروهی دیگر با زنجیرزنی! این در حالی است که این حرکات سمبلیک در جاها و کشورهای مختلف متفاوت است. موسیقی مذهبی در ایران، از جهات گوناگون همیشه مورد توجه مردم بوده و هست. این موسیقی از غم انگیزترین و تاثربرانگیزترین نوع موسیقی است که در طول سال شنیده می شود.

موسیقی  تعزیه

تعزیه نیز شکل دیگری ازنمایش و موسیقی عزاداری در ماه محرم است که نزد ایرانیان طرفداران بسیاری داشته و دارد. در این مراسم که همیشه باب بوده از یک یا دو ساز بادی مثل شیپور یا کرنا ونی استفاده می کنند تا فضای سوزناکی به موسیقی بدهند و مناسبتی تر شود.

برای این سوزناک تر شدن و مناسبتی شدن آن از سنج و طبل نیز استفاده می کنند. جالب ترین بخش قضیه این است که در تعزیه گاهی ازدستگاه های موسیقی ایرانی استفاده می شود که حتما باید متناسب با موقعیت، مقام و روحیه شبیه خوان انجام شود.

جالب است که شخصیت های مختلف در تعزیه در دستگاه های مختلف کار می شوند. مثلا حضرت عباس اغلب در چهارگاه، حر در عراق، عبدالله– پسر امام حسن راک (به همین دلیل به راک عبدالله مشهورشده است) و اذان به لحن کرد بیات و بیات ترک گفته می شود.

برای مخالفان امام حسین (ع) نیز از دستگاه ها و گوشه های کوبنده مثل ماهور و همین طور برای یاران او از دستگاه ها و گوشه های سوزناک مانند دستگاه شور و چهارگاه استفاده می شود. تعزیه یکی از مهم ترین راه هایی است که باعث ادامه حیات موسیقی سنتی در ایران شده است.

ویژگی موسیقی محرم

موسیقی محرم را می توان موسیقی ای دانست که پر از ملودی ها و نواها و لحن های سرشار سوزناک است که در کنار نغمه های اندوه زا و ریتم های سنگین و کم تحرک شکل خاصی از موسیقی را به خود اختصاص داده اند. از سازهای بادی نیز در مواقعی که می خواهند احساسات عمیق و دردناک را برسانند استفاده می شود و برای کوبش و تحکم از سازهای کوبه ای!

برخی سازهای محرم

سنج

سنج

سِنج نوعی ساز ضربی به شکل دو صفحهٔ برنجی گرد است که معمولاً صدای آن را کوبیدن به هم در می‌آورند.

سنج عبارت از یک صفحه برنجی و فلزی مدور با قطرهای مختلف بین ۲۰ تا ۶۰ سانتیمتر و معمولاً وسط سمت بیرونی سنج برای نگهداشتن آن بکار می‌رود است. صدای سنج‌ها بسته به خاصیت آنها تفاوت می‌کند. این خاصیت‌ها عبارتند از:

• قطر سنج

• ضخامت سنج

• شکل سنج

• آلیاز و جنس فلزی که در ساختن سنج بکار رفته است.

 تاریخچه سنچ

یک جفت سنج باستان متعلق به هزاره نخست پیش از میلاد در منطقه باستانی زیویه واقع در استان کردستان پیدا شده است که هم اینک در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

سنج در حال حاضر فقط در موسیقی های آیینی کاربرد دارد و استفاده دیگری از آن نمی شود. چنین به نظر می رسد که این ساز در عهد باستان نیز دارای چنین کارکردی بوده باشد. آیین های عزاداری مردمان منطقه بوشهر واقع در جنوب ایران، در سالگرد شهادت امام حسین (ع) –امام سوم شیعیان- همواره با سنج و ساز دیگری به نام دمام همراه است. این ساز همیشه در کنار دمام نواخته می شود و صورت تکنوازی ندارد.

طبل

طبل

طبل نوعی ساز موسیقی از خانواده پرکاشن است که در رده سازه‌های کوبه‌ای قرار دارد. طبل تشکیل شده از حداقل یک پوسته، به نام پوسته طبل، که به منظور ایجاد صدا بر روی بدنه آن کشیده شده‌است. طبل یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین سازهای دنیا به شمار می‌رود، و طرح اولیه آن طی صدها سال بدون هیچ تغییری ثابت مانده‌است.

دهانه بدنه که پوسته طبل بر روی آن کشیده می‌شود به طور ثابت دایره می‌باشد، اما شکلِ دیگر قسمت‌های آن بسیار گوناگون است. در موسیقی سنتی غرب، رایج‌ترین شکل آن استوانه است. سر دیگر طبل ممکن است باز باشد و یا روی آن هم پوسته کشیده باشند، که به آن طبل دوسر می‌گویند. معمولاً در بین دو سر این نوع طبل‌ها حفره‌ای ایجاد می‌کنند تا صدا تشدید شود.

در گذشته طبل به جز کاربرد در زمینه موسیقی، در ارتباطات نیز کاربرد داشته، و بعضی مواقع از آن برای فرستادن پیام نیز استفاده می‌کردند.

نی

نی

نی از سازهای بادی ایرانی است.

نی ایرانی بر چند نوع است: دوزله، قره نی، نای هفت بند و …

نای هفت‌بند از گیاه نی ساخته می‌شود و طوری آن را می‌برند که از سر تا ته آن شامل هفت بند شود. نی هفت‌بند یا به اصطلاح نی متشکل از ۵ سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت آن است که توسط انگشتان دوم و چهارم از یک دست و انگشتان اول تا چهارم از دست دیگر پوشیده می‌شوند.

وسعت صدای آن به ۳ اکتاو و چند صدا می‌رسد. ۵ صدای بم(۱)، بم نرم (۱p یا ۱ piano)، زیر، غیث و پس غیث (تا فا) دارد که نت Si در صدای بم آن روی نی وجود ندارد و نوازندگان آن را با لب می‌نوازند. . به طور کلی نی را با جا گرفتن بین دو دندان نیش و گرد کردن زبان در پایین و پشت آن می‌نوازند اما اساتیدی همچون جمشید عندلیبی زبان را در بالا می‌گذارند.

برعکس سازهای دیگر، نی کوک ندارد و برای کوک‌های مختلف سازهای متفاوت ساخته می‌شود. به طوری که Do بلندترین و Do با ۷ فاصله کوتاهترین نی هستند. کوک نی به این معناست که اگر در حالت بم اگر سوراخ پشت نی را بگیریم و بدمیم. .صدای حاصله بر اساس دیاپازون. . هر نتی که بود آن نت کوک نی است. . مثلآ اگر صدای نت سل بدهد میگوییم این نی سل است.

شیپور

شیپور

شیپور یا بوق، ساده‌ترین ساز بادی برنجی است. در این ساز وسیله‌ای برای تغییر ارتفاع وجود ندارد و نوازنده باید با تغییر دادن حالت لب‌ها و دهان خود نتها را عوض کند.

شیپور بیشتر در عرصهٔ نظامی برای اجرای علامت‌های صوتی مانند بیدارباش بکار می‌رود.

در ایران در بعضی از عزاداری‌های ماه محرم یا در تعزیه نیز بکار می‌رود.

ساز کورنت نوع کلیددار شیپور است. ساز ساکسیفون نوع تکمه ای شیپور است.

پیشینه شیپور در ایران

«از مهمترین مُهرنگاره های خنیاگری (:موسیقی) در جهان؛ باید از آنچه که در “چوغامیش” خوزستان برجای مانده، یاد کرد که در سالهای ۱۹۶۱-۱۹۶۶ میلادی، یافت شده است. این مهرنگاره ۳۴۰۰ ساله؛ سیمایی از بزم رامشگران را نشان میدهد. در این بزم باستانی، دسته ای خنیاگر(:نوازنده) دیده میشوند که هر کدام، به نواختن سازی سرگرم هستند. چگونگی نواختن و نشستن این رامشگران، نشان میدهد که آنها، نخستین دسته خنیاگران(:ارکستر) جهان هستند. در این گروه رامشگران، میبینیم که نوازنده ای “چنگ” و دیگری “شیپور” و آن دیگر “تنبک” مینوازد. چهارمین رامشگر در این میان، خواننده ای است که “آواز” میخواند.